توبه در نهج البلاغه
توبه در نهج البلاغه
توبه همچون امور معنوی دیگر دارای قانون مخصوص به خود است. هر کسی که طبق قانون آن عمل کند تاثیر آن را خواهد دید. ندامتی که با یاس آمیخته شده و جز افسردگی، ملامت، ضعف اعصاب و پیشروی بیشتر در گناهان را در پی ندارد، اصلا ضوابط توبه را ندارد که توبه نامیده شود و فواید توبه بر آن بار شود.
قانون این است که پشیمانی، مثبت و سازنده باشد یعنی با امید به بخشش در هم آمیخته باشد، شامل اعتماد و حسن ظن به خدا باشد آنگاه نتیجه یعنی بخشش را نیز در پی خواهد داشت. در خبر است که توبه دارای تعاملی دوسویه است و از سوی خدا پذیرفته می‌شود. در نهج البلاغه (حکمت، 435) آمده است که: «ولا لیفتح لعبدباب التوبة و یغلق عنه باب المغفره؛ در توبه را باز نگذاشته، که در آمرزش را بسته نگه دارد.
توبه در نهج البلاغه
اگر پیرامون عبارت‌هایی که برای توصیف و تشویق به توبه در نهج البلاغه آمده است، تامل کنیم، ضمن دست یافتن به واقعیت‌های شگفت انگیزی در این خصوص، به سمت توبه تشویق و ترغیب خواهیم شد .
توبه در نهج البلاغه گاهی سخت و دست نیافتنی و گاهی آسان و سهل الوصول معرفی شده است. زیرا در ابعاد مختلفی بررسی شده اما نهایتا بحث جامعی پیرامون توبه به دست آمده است که توبه را چه در بعد تربیتی، صرف نظر از مسائل اجتماعی و مادی آن، و چه در بعد حقوقی و اجتماعی در نظر گرفته است.
به جهت آن که توبه جبران و بازگشت است منطقی نیست که برای آن سود و فایده‌ای در نظر بگیریم بلکه دفع ضرر نهایت فایده آن است اما حضرت آن را صاحب منفعت دانسته و می‌فرماید: اعملوا والعمل یرفع والتوبة تنفع؛ عمل کنید که عمل به سمت خدا بالا می‌رود و توبه نفع می‌رساند.(خطبه، 230/2) شاید نفع توبه در دفع گناهان است مانند منفعت واکسیناسیون در برابر بازگشت بیماریها. یعنی توبه می‌تواند اثری بر روح انسان بگذارد که حساسیت و نفرت او را از گناهان بیشتر نماید؛ این فایده و منفعت کمّی نیست. لذا کسی که بخاطر ناامیدی از اراده خود در ترک گناهان، از ابراز پشیمانی و رفتن به سمت توبه ابا می‌ورزد خود را از نیروهای معنوی توبه محروم می‌کند.
توبه و محدودیت زمانی
توبه موجب تقرب بوده و عبادت محسوب می‌شود اما توبه تنها عبادتی است که بصورت نیابتی قابل انجام نیست.
نهج‌البلاغه با اصرار زیادی تذکر می‌دهد که توبه فقط در این دنیا امکان‌پذیر است و الا همه در آخرت با دیدن حقایق توبه می‌کنند اما توبه آخرت سودی نمی‌بخشد. با مرگ در توبه بسته می‌شود کسی هم نمی‌تواند به جای میت گناهکار توبه کند. و یرهقهم الاجل و یسد عنهم باب التوبه؛ مرگ آنها را در کام خود می‌کشد و درهای توبه بسته می‌شود.
توبه و عوامل کمک کننده
عوامل معنوی و کارهای خیر ضمن فراهم کردن توفیق توبه در تاثیرگذاری توبه نیز دخالت دارند و البته هر عاملی به اندازه توان معنوی خود دارای قدرت تاثیرگذاری خواهد بود. نماز که جزء قوی‌ترین عوامل معنوی است در توبه بسیار موثر است. نماز هم زمینه توبه را ایجاد می‌کند و هم اگر خوب و عمیق باشد خود، کار توبه را نیز انجام می‌دهد. در حکمت 299 از حضرت علی(علیه‌السلام) می‌خوانیم که: «ما اهمنی ذنب امهلت بعده حتی اصلی رکعتین و اسال الله العافیه»؛ آنچه که بین من و خدا نارواست، اگر انجام دهم و مهلت دو رکعت نماز داشته باشم که از خدا عافیت طلبم مرا اندوهگین نخواهد ساخت. این روایت علاوه بر آن که لطف شدید و رحمت بی پایان خداوند را نسبت به بندگانش نشان می‌دهد از نیروی شگرف نماز در پاک کنندگی گناهان نیز خبر می‌دهد