غضب
قوه غضب، یکی ازنعمت های بزرگ خداوندحکیم در درون ماست که ما را در رفع ناملایمات و دفاع از حریم های خود، خانواده و کشورمان یاری می رساند. اما اگر بصورت نابه جا و دائمی مورد استفاده قرارگرفته و به یک خلق تبدیل گردد، هولناکترین یاوری خواهد بود که مارا به قعر جهنم سوق خواهد داد.در نکوهش این صفت همینقدرکافی است که بدانیم زشت تر از غضب، صورت برزخی دیگری وجود ندارد.
امیرالمومنین (علیه السلام) می فرمایند : ازغضب بپرهیز که اولش جنون است و آخرش پشیمانی.
عوامل درونی غضب
1- حس خودخواهی : عشق کاذبی درانسان ها وجود دارد که سریعا در مقابل اموری که جنبه طبیعی شان را تهدید کرده ویا برخلاف امیال آنهاست، تحریک می شود و شخص را به سمت عصبانیت و پرخاشگری سوق می دهد. حتی اگر خشم تولیدشده درظاهر انسان بروز چندانی نداشته و شخص مقابل را نیزدرگیر نکند، بازهم به باطن انسانی او صدمات زیادی را واردخواهد ساخت.
2- حب دنیا : حب دنیا، سرچشمه همه بدیها و خطاهاست و چنان قلب انسان را درگیر خویش می سازد که در مواجهه با اموری که کوچکترین لطمه ای به دنیای او وارد می سازند، خشمش را برخواهد انگیخت.
3- تکبرو خودبزرگ بینی : حقیردیدن دیگران و خود برتربینی موجب می شود که انسان براحتی بر اطرافیان خشم گرفته و دست به اتخاذ تصمیمات نادرست بزند. درآموزه های دینی ما، برای فرد مومن، حرمتی بالاتر از کعبه قائل شده اند. پس یادمان باشد هرظلمی که به مظلومی روا می داریم ما را درچنگال خشم خداوند گرفتارخواهد ساخت. چراکه او وکیل بندگانش بوده و ازحقوقشان دفاع خواهد کرد.
سنخیت با معصومین
حضرت علی ( ع ) می فرمایند : ازما نیست کسی که غضب خودرا مالک و صاحب نشود.
ما به هراندازه که تحت سلطه قوه غضبمان باشیم، ازاهل بیت علیهم السلام فاصله داریم. روح کوچک ما در مقابل کوچکترین هیجان و اعتراض به تلاطم درمی آید، حال آنکه انسانهایی که روحی سرشار از ثروت های معنوی دارند، به راحتی در مقابل شیطان تسلیم نشده و با سعه صدر و تحمل بالا تیرهای زهرآلود شیطان را از خویش می رانند.
کنترل غضب
اولین قدم برای کنترل غضب این است که :
1 - آن را به عنوان یک سوء خلق و ضد ارزش پذیرفته باشیم.
2- باورکنیم که این خلق دردرون ما نیزوجود دارد.
3- ازاینکه متخلق به این صفت هستیم درعذاب باشیم.
4- برای ترک آن، بسیارجدی و مصمم باشیم.
کنترل غضب نیاز به زحمت و تمرین فراوانی داشته وچه بسا سالها به طول انجامد. اما آنچه حائز اهمیت است، مقدار پیشرفتمان در این مسیر می باشد. باید سعی کنیم رفته رفته ازتعداد تنش های عصبی مان کاسته و نوع روابطمان را با افراد و اشیاء بگونه ای تنظیم کنیم که از کانون های عصبانیت و بحران های هیجان زا فاصله بگیریم. قطع ارتباط با عواملی که در ما تولید تندخویی می کند، مسیررا برای ما هموارتر می سازد.
مطالعه و کسب علوم، ما را در ریشه یابی علل تحریک کننده قوه غضبمان یاری می رساند.
و تمرین و تکرار این اندوخته های علمی، چنان قدرتی را می تواند درانسان پدید آورد که ازحلیم ترین افراد زمان خویش باشد.
امام باقر علیه السلام می فرمایند: هیچ توانی مانند ردکردن غضب نیست.
یادمان باشد که اظهار پشیمانی و عذرخواهی ازطرف مقابل بعدازهرتنش عصبی، می تواند تا حد زیادی جلوی طغیان غرور را درانسان گرفته و تعداد دفعات بروز عصبانیت را در او کاهش دهد. درغیراینصورت این نیروی سرکش روز به روز بر طغیان خودافزوده و در نهایت، انسان را به ذلتی ابدی درزندگی پس ازمرگ خواهد کشاند.
غضب، عاملی بازدارنده درمسیرکمال انسانی
امیرالمومنین علیه السلام می فرمایند : بالاترین دارائی، غلبه برغضب است.
می دانیم که دارائی های معنوی بسیار ارزشمندتر از دارائی های مادی می باشند. چه بسا افرادی از ثروت های مادی چشمگیری برخوردار بوده اما روحشان در فقر مطلق به سرمی برد، به همین علت آنها را همیشه مشوش و نا آرام می بینیم.
مسیر ابدی زندگی ما، مسیری است تا بی نهایت مطلق که از قعر جهنم می گذرد. منظور از جهنم، همه فشارها، دشمنان، تنگناها و آفت هایی است که درهمین دنیا ما را تهدید می کنند. اما آنچه که به انسان کمک می کند تا ازاین مسیر- که اصطلاحا از آن به صراط تعبیرمی شود – سالم گذرکند، همان دارائی های روحی اوست که مانع از سقوطش به قعر جهنم خواهد شد.
بنابراین با اندک تاملی می توان دریافت که در بطن جهنم به دنیا آمده ایم ( دنیا ) و برای رسیدن به بی نهایت باید تعیین کنیم که جهنم جای ماندن نیست. ما بسته به میزان قدرت روحمان، می توانیم ازشعله های سوزاننده دنیا مصون مانده و به سلامت به آغوش پروردگارمان برسیم.
شعله های غضب، یکی ازمهلک ترین آتش های دنیا بوده و غلبه براین شعله ها نیز یکی ازبهترین وسیله ها برای خروج ازاین جهنم می باشد.
حضرت علی علیه السلام می فرمایند:
دشمن ترین دشمنان انسان، غضب و شهوت او هستند، هرکس براین دو صفت خود غلبه کند به درجات عالی می رسد.
غلبه کردن یعنی آزادشدن ازجهنم دنیا و رسیدن به بهشت آرام و هدف نهایی خلقت ( آغوش خداوند).
در واقع شخص عصبانی، باطنی آتش گرفته است که هر عکس العمل صادرشده از او، موجب انتقال این آتش به دیگران می شود. بنابراین اولین قدم برای مهاراین آتش این است که تمرین کنیم :
درهنگام غضب، برقراری هرگونه ارتباط، ممنوع!
با این فرمول مهم، مانع از آتش گرفتن دیگران می شویم و حالا نوبت باطن خودمان است که ازآتش غضب رهایش کنیم.
هر اندازه تلاش ها و تمرین های معنوی ما بیشتر باشد، دارائی های روح ما نیز در این مرحله بیشتر به کمک ما خواهند آمد.
ازآنجا که منطق انسان درهنگام غضب تغییرمی کند و تمام تصمیماتش نیزبراساس این منطق آشفته صورت می گیرد، چه بسا سرانجام این تصمیمات، چنان آثار مخربی بدنبال داشته باشد که اصلاح آنها غیرممکن و یا بسیارمشکل باشد. بنابرهمین دلیل، ائمه معصومین بسیارتوصیه نموده اند که درهنگام عصبانیت :
1 – دستورندهید 2- تنبیه نکنید 3- تصمیم نگیرید.
امام صادق (علیه السلام) می فرمایند:
کسی که غضب خود را نمی تواند کنترل کند، صاحب عقل خود نیز نمی تواند باشد. پس طبق روایت بالا در می یابیم که غضب، نقطه مقابل رفتارهای عاقلانه و صحیح می باشد.
رابطه تحمل سختی ها و فشارها با تزکیه نفس
شایداز خود بپرسید که تزکیه نفس و خروج از جهنم، چه ارتباطی با تحمل سختی ها، غم ها، بلاها و یا فشارها دارد؟
درپاسخ باید گفت که تحمل تمام ناملایمات، درواقع مبارزه ایست جدی با جنبه طبیعی و حیوانی انسان و قدرت یافتن جنبه انسانی یا فطری او.
مقاومت درمقابل یک بیماری اولا انسان راازمرگ رهانیده و ثانیا او را تا حد زیادی برای دفعات بعد واکسینه می کند. فروبردن پیاپی غضب نیز، هر بار انسان را مقاوم تر و قوی ترکرده و در مقابل حملات مشابه مصون می دارد. نبی اکرم صلی الله علیه و آله می فرمایند:
هیچ بنده ای جرعه ای ننوشید بالاتر ازجرعه غیظی که فرو برد آنرا به خاطر خداوند متعال درحالیکه او را دوست دارد و رضایتش را طالب است.
تحمل فشارها، چنان قدرتی به روح انسان عطا می کند که او را براحتی ازجهنم های دنیا رهانیده و به هدف نهایی خلقتش یعنی رضای خداوند تبارک و تعالی می رساند.
حضرت موسی علیه السلام ازخداوند سوال کرد که رضایت تو در چیست ؟ خداوند درپاسخ فرمودند : رضایَ فی کُرهِک. رضایت من آن زمانی است که تو درفشار هستی.
چنین نگاهی به جهان اطراف،انسان را از هرگونه استرس، ناامیدی، افسردگی و جزع و فزع درمقابل ناملایمات رهانیده و به او یاری می رساند تا در کمال آرامش با فشارهای وارده مقابله کند.
غضب ازشدیدترین فشارهایی است که دردنیا دامنگیر انسان می گردد ودفع آن نیز از قوی ترین ابزار رساننده ما به ابدیتی آرام محسوب می گردد.
گاهی انسان می تواند شرایط تحمل فشار را برای خود ایجادکند. ریاضت های شرعی ازقبیل روزه، تحجد و شب زنده داری، کنترل چشم و زبان و... درتزکیه نفس و قدرت یافتن روح بسیارموثرند.
اما فشارها و مکروهاتی که ما درجذب آنها نقشی نداشتیم و به عنوان هدایای خداوند برای افزایش ظرفیت روح ما محسوب می شوند در درجه اهمیت بسیاربالاتری قراردارند.
پیامبراسلام صلی الله علیه و آله می فرمایند :
ازبهترین راهها به سوی خدای عزوجل نوشیدن دو جرعه است : اول جرعه غیظی که بوسیله حلم آنرا رد می کنی و دوم جرعه مصیبتی که بوسیله صبر آنرا تحمل می نمایی.
پاداش دنیوی و اخروی کظم غیظ
1 – امنیت و آرامش دردنیا و آخرت
امام صادق علیه السلام می فرمایند:
کسی که کظم غیظ کند، درحالیکه قادر بر اعمال آن است، خداوند قلب او را در روز قیامت از امن و ایمان پرخواهد کرد. می دانیم که حقیقت این امنیت و آرامش درهمان لحظه غیظ برانسان وارد می آید و خداوند شادی این مبارزه بزرگ را در همین دنیا به ما عطا خواهد فرمود. اما منظور از روایت بالا، پاداش ابدی کظم غیظ می باشد. در روزی که همه قلب ها هراسان و مضطربند، چنین قلوبی را پر از آرامش و امنیت خواهیم دید. این قاعده کلی را هرگز فراموش نکنیم که در تجارت های اخروی- برخلاف دنیا- فاصله ای میان عمل و پاداش وجود ندارد و در واقع پاداش، همان شکل گیری باطن انسانی ماست که درحرکت به سمت ابدیت، لازمه راه می باشد.
2- درامان ماندن ازخشم پروردگار
خداوند تبارک و تعالی به حضرت موسی می فرمایند:
ای موسی، نگه دار غضب خود را از کسی که تو را مالک او قرار دادم، تا من نیز غضبم را از تو نگه دارم.
بنابراین با اندک تاملی در روایت بالا می توان دریافت که امنیت ازخشم خداوند، درفرونشاندن غضب ما ازکسانی است که قدرت خشم گرفتن برآنها را داریم. فراموش نکنیم که چنین کاربزرگی که همان متخلق شدن به صفت حلم می باشد نیازمند تمرین و تکرار مداوم است.
غضب های مقدس
گاهی اوقات، فرد مورد غضب ما کسی است که ما قادر به گرفتن حق خود از او نیستیم و این در حالیست که حق با ما بوده ولی قدرت غلبه بر او را نداریم. بسیاری ازاین نوع خشم ها، دررابطه با مسائل اعتقادی و ارزشهای الهی می باشند.
دراینصورت غضب کردن تنها موجب حزن انسان و عذاب نفس او می گردد. لذا برای اثبات حق دراینگونه موارد باید برنامه ریزی شده عمل کرد تا در یک زمان مناسب، نتیجه درست را بدست آورد.
به عنوان مثال، در بازگوئی وقایع عاشورا، مصیبت زدگان واقعی کسانی هستند که از شنیدن این حوادث، وجودشان پر از غضب می شود، اما این خشم را متین بروز می دهند. آنها اولا با خودسازی دائم چنان خویش را قوی می کنند که برای یزیدهای زمان غیر قابل تحمل باشند و ثانیا در این میان برای نجات دیگران نیزازچنگال شیطان تلاش می کنند.
حرف آخر...
صفت حلم، پرپرواز ماست برای رها شدن از چنگال زهرآلود غضب. چگونه می توان به این صفت متخلق گشت؟... برای پاسخ به این سوال ما را در مباحث حلم همراهی کنید.