حقوق والدین
مقام والدین ازدیدگاه قرآن
درآیه های آسمانی قرآن سیری کردیم و رسیدیم به آیه ای که به یادمان می آورد...پدر و مادر درکجای جاده سعادت ما ایستاده اند: و قضی ربّکَ الّا تعبدوا الّا ایّاهُ و بالوالدین احسانا و ...
سوره اسراء آیه 23
و پروردگارتو مقررکردکه جزاو را مپرستید و به پدر ومادر خود احسان کنید...
خداوند بعد از اطاعت ازخویش، امر به احسان به والدین نموده و در روایات مختلف اجرای این حکم را درحق همه پدر و مادرها – چه نیکوکار و چه ظالم – واجب دانسته است .
در روایتی از پیامبراکرم صلّی الله علیه و آله می خوانیم که احسان به والدین ازبزرگ ترین واجبات بوده و ارزش آن ازنمازاول وقت نیزبیشتر می باشد . پس یادمان باشد که نیکی به پدرو مادر را از امور مستحبی نشماریم .
راستی! چرا خداوند مقام احسان به والدین را همراه با اطاعت خویش آورده است ؟ چرا رضای خودش را دررضای والدین قرارداده است ؟ و یا چرا وظیفه احسان به والدین را حتی اگر ستمکارباشند ازفرزندان ساقط نمی کند؟
این حکم اخلاقی ازسوی خدایی آمده که بشر را خلق کرده و بی نهایت دوستش می دارد و به راههای سعادت و کمال او بیشتر از خودش واقف است. بنابراین تمام احکام او، مطابق با همه ابعاد وجودی انسان می باشد.
هر چقدرایمان ما به خداوند قوی تر باشد، اعتمادمان به صحت احکامش بیشتر بوده و اطاعت ازدستورات او برایمان لذت بخش تر و آسان تر خواهدبود، حتی اگر دسته ای ازاین احکام مطابق میل و سلیقه ما نباشند.
احسان به والدین ، راه میان بر سعادت ابدی
نتیجه یک زندگی موفق، تولد سالم انسان به برزخ می باشد و این زمانی محقق خواهدشدکه ما در تمام طول زندگی مان، تسلیم محض خداوند علیم بوده و برای اجرای هرحکمی، چرا و چگونه های بسیاری درذهنمان نقش نبندد.
شخصی خدمت رسول اکرم ( صلی الله علیه و آله ) رسید و پرسید : ما حقُّ الوالدین علی ولدهما؟
حق والدین برفرزندانشان چیست ؟ ایشان پاسخ گفتند : هُما جنتک و نارُک ، آنها بهشت و جهنم تو هستند.
بنابراین روایت می توان گفت که تولد سالم به آخرت و شادمانی های ابدی هرانسانی درگروی رضایت والدینش است ، به گونه ای که هیچ عبادتی نمی تواند انسان را ازرضایت والدینش معاف گرداند.
فراموش نکنیم که هیچ عبادت و عمل صالحی بالاتر از احسان به والدین نیست ، پس هرگز هیچ عمل صالحی را جایگزین احسان به کسانی نکنیم که سعادت و شقاوت ابدی مان درگروی رضایت آنهاست.
مصادیق احسان به والدین
امام صادق ( علیه السلام ) مقصود از احسان به والدین را مصاحبت نیکو با آنها بیان فرموده اند که ازمصادیق آن می توان به چند مورد زیراشاره کرد :
1- به زحمت نینداختن پدر و مادر
2- پیشی گرفتن دررفع نیازهای آنها قبل ازآنکه خواسته هایشان را به زبان بیاورند.
3- تلاش برای انجام دادن اموری که خوشحالشان می کندو دوری از مواردی که منفور آنهاست . (البته اگراین موارد مطابق با رضایت خداوند باشد) .
اثرات وضعی احسان به والدین درزندگی انسان
پسرو دخترامروز ، پدرو مادر فردایند و کرنش و تواضع امروزآنها درمقابل والدینشان ، به احترام و احسان فرزندانشان نسبت به آنها درآینده خواهد انجامید . امام صادق ( علیه السلام ) می فرمایند:
برّوا ابائکم ، یبرّکم ابناءَ کُم . به پدرومادرتان نیکی کنید تا فرزندانتان به شما نیکی کنند.
اثرات وضعی نافرمانی و بی حرمتی به پدرومادر، قطعا درآینده گریبانگیر انسان خواهد شد، اما ترس از این موضوع نباید به جای رضای خدا ، انگیزه ما از احترام به والدینمان باشد.
دعای خیروالدین، کلید گشاینده درهای بسته
دعای پدرو مادر در حق فرزندان بسیارمستجاب و گره گشاست. برای حل مشکلاتمان، می توان از صمیم دل به آنها توسل جوئیم و حتی بعداز وفاتشان نیز، ازاین راه ، ازدعای خیرشان بهره مندگردیم . تلاش کنیم تا این گنجینه گرانبهارا برای خوشبختی دنیا و آخرتمان ازکف ندهیم.
اطاعت بی چون و چرا ازسه حکم الهی
خداوند در سه مورد برای هیچ کس اختیاری قرارنداده و همه را ملزم به اجرای این سه حکم دانسته است: 1- وفای به عهد 2- ادای امانت 3- احسان به والدین
اگردراین سه مورد افرادمقابل شما، نیکوکار باشند یا فاسق ، تفاوتی دراجرای حکم نمی کند.
عدم اطاعت ازوالدین مشرک
امام صادق ( علیه السلام ) می فرمایند: برّ الوالدین واجبُ ، فان کانا مشرکا فلا تطعهما و لا غَیرها فی المعصیته . فانّه لاطاعه للمخلوق فی معصیة الخالق .
نیکی به پدر و مادر واجب است، اما اگر والدین شما مشرک بودند ازآنها اطاعت نکنید و نه از کس دیگری، که درمعصیت خدا، هیچ حق اطاعتی برای مخلوق نیست.
پس طبق روایت بالا ، درصورتیکه پدر و مادر مشرک بوده و مارا به معصیت خدا وادار کنند، اطاعت ازآنها واجب نیست ، اما وظیفه نیکی به آنها ازما ساقط نخواهدشد.
عقوق والدین
اگرفرزندان نیکی به والدین را ترک نموده و موجب خشم و غضب آنها گردند، دچارعاق والدین خواهندشد. عقوق ازگناهان کبیره بوده و سایراعمال انسان را باطل می گرداند.
گاهی ممکن است که فرزندان در زمان حیات والدین با گفتاریا رفتارشان موجب آزردگی آنها شده و مورد عاق قرارگیرند و یا اینکه بعدازمرگشان ، آنها را فراموش کرده و برای روح آنها درعالم برزخ – که عالم فقراست – خیرات ، دعاو استغفار نکنند و عاق شوند.
نامه اعمال انسان بعد از مرگ بسته خواهدشد، مگربه سه طریق :
1- انجام امور عام المنفعه درزمان حیات 2 – آموختن و پراکندن علم
3- فرزندصالح که اعمال نیکش برای پدرو مادرش نیز محسوب می گردد.
اگر والدین دچارحق الناس می باشند، وظیفه ادای آن به عهده فرزندان است ، درغیراینصورت ، خداوند آن فرزند را عاق والدین قرارمی دهد. عکس این مساله نیز صادق است ؛ اگرفرزندی دچار عاق والدین باشد، بعد ازمرگ آنها ، با خیرات و استغفارو اعمال صالح می تواند رحمت خداوند را به خود جلب نموده و ازعاق خارج گردد.
دائما با خود تکرارکنیم ؛ که به فرموده رسول الله ( صلی الله علیه و آله ) ، به شخص عاق گفته می شود: هرکاری «می خواهی انجام بده ، تو هرگز بخشیده نخواهی شد.»
نکاتی ظریف ازدعای بیست و چهارم صحیفه سجادیه .
حضرت سیدالساجدین (علیه السلام ) دراین دعا، بلندترین توفیقات را دراحسان به والدین ازخداوند مسئلت می کنندکه به بعضی ازآنها اشاره می کنیم :
1- درخواست درود و صلوات و اختصاص رحمت و برکت بر پیامبر و آلش وسپس اختصاص این صلوات بر والدین که نشانگر مقام والدین است. ( شروع و اختتام دعا با صلوات ازآداب دعا و باعث استجابت آن است .)
2- الهام گرفتن علم چگونگی رفتارصحیح با والدین – که آموختن آن برفرزند واجب است –
گاهی انسان دراثرگناه و غفلت دچارفراموشی شده و به الهام نیازمنداست . الهام نیرویی ازجانب خداونداست که مومن را به سمت کارهای خیر دعوت می کند. این نیرو درست درمقابل وسوسه قرار داردکه ازجانب شیطان انسان را به سمت گناه سوق می دهد.
3- وادارکردن به انجام آن علم . ( کسی که دعا می کندباید اهل عمل بوده و شجاعت و تحمل یادگیری را داشته باشد)
4- موفقیت درانجام وظایف فرزندی به گونه ای که درهیچ کدام کوتاهی نکرده و آنها را همراه با شوق و بدون احساس کسالت و تنبلی انجام دهد .
5- ایجاد ترس و هیبت ازوالدین به اندازه ترس ازپادشاه ستمگر دردل فرزند . ( این ترس به خاطر شأن والای پدر و مادر بوده و مانع ورود به حریم آنها و جسارت می گردد.
6- مهربانی به والدین به اندازه مادری مهربان و رئوف که همواره درتلاش برای رفع نیازهای فرزندان است .
7- قراردادن شیرینی اطاعت و نیکی به والدین، شیرین تراز خواب درچشم خواب آلودگان
8- بزرگ دیدن نیکی والدین نسبت به خود حتی اگر کم باشد . ( ناسپاسی یکی از رذایل اخلاقی است و درقرآن ازانسان به این صفت یاد شده است . انسان هیچ گاه نمی تواندقدردان والدینش باشد.)
9- اندک دیدن کارهای نیک خود درمقابل والدین حتی اگرزیاد باشد.
10- پایین آوردن صدا درگفتگو با آنها به گونه ای که باعث آزردگی والدینش نشود.
11- گفتاری مؤدبانه با والدین (عدم استفاده از الفاظ نامناسب و شوخی یا فحاشی نسبت به والدین)
خداوند درقرآن می فرمایند: به پدرومادرخود حتی ( اُف) هم نگویید و با آنها درشت صحبت نکنید بلکه با قول کریم و مهربانی صحبت کنید. ( اسراء 23)
فرزندان باید بال های ذلت را دربرابر والدین بگسترانند و هیچ زمان آنها را به خیرگی نگاه نکنند، مگر با نظر رحمت و دلسوزی . ( اسراء 24)
هیچ گاه دست را بالای دست والدین قرارندهند و جلوتر از والدین راه نروند .
اهانت به والدین کسی نکنند تا به والدینشان اهانت نشود.
امام صادق ( علیه السلام) می فرمایند: من نظر الی ابویه نظرما قف و هما ظالمان له ، لم یقبل الله له الصلاه .
- اگرکسی با خشم به پدرومادرش نگاه کندحتی اگر مقصرباشند، خداونداز او نمازی قبول نمی کند.
پایین ترین درجه عقوق والدین گفتن اف و بالاترین آن ، قتل آنهاست .
12- نرم شدن خلق و خوی نسبت به والدین و مهربان کردن قلب نسبت به آنها .
13-رفیق شدن با آنها ( اهل مدارا و سازش شدن )
- فرزندان باید تحمل خلق و خوی والدین را داشته و مراعات حال آنها را بنمایند.
14- شفیق آنها شدن و احساس دلسوزی کردن نسبت به آنها .
15- پاداش دادن به والدین به خاطر تربیت آنها .
16- حفظ زحمت ها و تلاش های آنها دردوران کودکی .
17- قراردادن سختی ها به عنوان عامل آمرزش گناهان و بالا رفتن درجه آنها دربهشت .
18- بخشش و حلال کردن حقوقی که پدرومادر درادای آنها کوتاهی نموده اند.
19- رساندن آنها درقیامت به موطن سلامت .
اکنون به این نتیجه می رسیم که وقتی حضرت سید الساجدین، اینگونه ازخداوند، درخواست توفیق خدمت گزاری به والدینشان را می نمایند، پس وظیفه ما نسبت به والدین حقیقی و معنوی مان که همان ائمه معصومین و وجود مقدس حضرت صاحب الامر(عج) می باشد چقدرسنگین خواهدبود.
بیایید کمی بیشتربه این خطیرترین وظیفه زندگی مان توجه کنیم