عاشقی -3

ویژگیهاى مدینه فاضله ، در عصر ظهور

برگرفته از کتاب : چشم به راه مهدی

1. مدینه عدل : عدالت ، واژه اى غریب نیست ، اما حقیقتى قریب هم نیست .
سده ها و هزاره هاى بسیارى است که بشر با این رؤ یا روز و شب کرده ، لیکن جز زور و اختناق و ظلم و بیداد، نصیبى نبرده است . هنوز آهنگ سنگینى ناله هاى کودکانى که به بیگارى کشیده شده اند، مادرانى که شوى خود را به بى عدالتى قربان داده اند و مردانى که به جبر کمر در برابر ظلم خم کرده اند در گوش تاریخ است . هنوز اشکهاى ریزان و قلبهاى داغدیده ، هراسهاى قالب تهى کن و نفسهاى در سینه حبس ، ضجه هاى دردناک و دردهاى بى تاوان ، زخمهاى بى مرهم و ناامیدیهاى بى پایان ، نگاه هاى خسته و بى سو، دستهاى لرزان و بى رمق ، لبهاى خشک و چروکیده ، بدنهاى رنجور و زجر کشیده ، انسان سراپا ظلم و بیداد دیده ، هنوز این همه در خاطره تاریخ زنده است و اگر تاریخ با یادبود این حجم عظیم از نامردمى ، هنوز پا بر جا ایستاده و قالب تهى نمى کند، به دلیل این است که مى خواهد کسى را بیابد و تمام رنجهاى مدفون در خویش را در گوش او نجوا کند.
دیدیم و مکرر شنیده ایم که در طول تاریخ ، انسانهاى بسیارى با اندیشه عدالت و فریاد دادخواهى انسانها، این حقیقت را زنده و جاودان ساخته اند، اما تلاش عملى آن خیراندیشان و نیک خواهان در راه برقرارى عدالت ، در بیشتر موارد کم ثمر و یا بى ثمر و عدالت در معناى حقیقى آن ، همچنان در رؤ یا. چقدر سخت و دشوار است تعبیر نشدن این رؤ یاى شیرین . رؤ یایى که تمامى اجزاى وجود انسان در تمام تاریخ ، با آن عجین شده و نگاه پر انتظار او در تعبیر آن خسته و کم سو گشته . بارها و بارها با زنگ حوادث مختلف ، تپش قلبش فزونى یافته ، اما زمانى که پلک از این خواب شیرین برداشته ، جز سیاهى و تباهى مستکبران و ظالمان چیزى در پیش روى ندیده .
اما مى دانیم ، هر چه بر شماره اوراق تاریخ افزون گردد، از شماره انتظارمان خواهد کاست و این همان چراغ امیدى است که قرنها و قرنهاست در دل انسانها به عشق آمدن آن منجى ، روشن و فروزان است . به عشق او، که نامش ((عدل )) است (السلام على ... العدل المشتهر) کلامش عدل است و راهش عدل . او که حکومتش حکومت عدالت است و این گم شده بشریت را در فرجام تاریخ بدو باز خواهد گرداند.
در خصوصیات قیام و حکومت امام زمان (ع )، هیچ ویژگى به اندازه ((عدالت و قسط)) روشنى و نما ندارد. آن قدر که در روایات بر ویژگى عدالت گسترى آن مولى تاءکید شده ، بر سایر مسائل چنین ابرامى نرفته است و این ، نشان از برجستگى این مهم در سازمان مدینه فاضله اسلامى در دوران ظهور دارد.
دهها و بلکه صدها روایت در کتابهاى مختلف روایى ، بویژه ، در کتاب منتخب الاءثر و کمال الدین ، شیخ صدوق ، در مورد عدالت گسترى آن حضرت وارد شده است . در بسیارى از این روایات ، از آن امام همام ، به عنوان مظهر و تجلى کامل عدالت یاد شده است . نام ((عدل )) که بر آن مولى نهاده اند در واقع ترجمان کامل رسالت اوست .
صاحب مکیال المکارم ، در اثر شریف خود، در این رابطه چنین مى نویسد:
((عدل ، آشکارترین صفات نیک آن امام است . براى همین (آن بزرگوار) در دعاى شبهاى رمضان ، ((عدل )) نامیده شده است :
(( اللهم و صل على ولى امرک القائم المؤ مل و العدل المنتظر.))
خداوندا به ولى امر خود که قیام کننده و... و عدل مورد انتظار همه است درود فرست ⁽¹⁴⁶⁾ .))
 در روایات ظهور، عدالت ، چنان عطش برانگیز و سیرى ناپذیر و فراموش ‍ ناشدنى ترسیم گردیده است که انسان را در این گمان مى افکند که اصولا، جهان براى رسیدن به این نقطه و فرجام ، باقى مانده است و برنامه و تنظیم متعمدانه الهى بر این است که آخرین سطور تاریخ ، با برگهاى دادخواهى به انجام رسد و خداوند چنان بر این مهم تاءکید دارد که اگر حتى یک روز از عمر دنیا باقى مانده باشد، او آن را چنان طولانى خواهد کرد ⁽¹⁵⁰⁾ تا آن رؤ یاى موعود مردمان از راه رسد و درخت عدالت را بر ضمیر آگاه تشنگان بکارد و جامعه بشرى را با آن گمشده خویش رو به رو سازد، زمین را از عدل و قسط سیراب کند و آن قدر بر باده عدالت بیفزاید که جان آدمیان از آن مدهوش گردد.
در سایه این عدالت ، هیچ انسانى در قید بندگى و بردگى باقى نمى ماند. ⁽¹⁵¹⁾
حقوق به یغما رفته انسانها به آنها باز مى گردد.⁽¹⁵²⁾
بندهاى پیدا و ناپیداى بندگى از سرو گردن انسانها باز مى گردد و زمینه استثمار انسان از انسان به کلى برچیده مى شود.⁽¹⁵³⁾
کارگزاران ظلم و بیداد، مورد بازخواست قرار مى گیرند. قاضیان و حاکمان کژ رفتار از مسؤ ولیت خویش ، عزل مى شوند و زمین ، از هر نوع خیانت و نادرستى پاک مى گردد. ⁽¹⁵⁴⁾
گردنکشان و مستکبران در هم کوبیده مى شوند و محرومان و مستضعفان در استرجاع حق خویش کامیاب مى گردند. ⁽¹⁵⁵⁾ دیگر ناله هیچ مظلومى در گلو خفه نمى گردد، اشک و آه هیچ دلسوخته اى بلند نمى گردد، هیچ انسانى گرسنه سر بر بالین نمى گذارد و هیچ محرومى با کینه و دغدغه نا امنى ، روزگار سپرى نمى کند.
و اینها افسانه نیست ، بلکه به راستى تمام آن چیزى است که بر ما وعده داده اند و ما را در انتظار آن به برترین عبادت فراخوانده اند که انتظار آمدن او، انتظار گامهاى عدالت است .
2. مدینه رفاه : مدینه فاضله اسلامى ، مدینه رفاه و آسایش همگانى است . رفاه و تنعم بدان سان که دیگر نیازمند و صاحب حاجتى در سطح جامعه یافت نمى توان کرد. یک دلیل مهم بر این امر، توزیع عادلانه ثروتها و منابع است . در شهر عدالت ، که حقوق انسانها محور توجه و برنامه ریزى است ، بالطبع بذر این توجه ، محصولى چون رفاه و برخوردارى همگانى از مواهب الهى در پى خواهد داشت . هم در تعالیم دینى و هم در آموزه هاى علمى و تجربى بشر، به روشنى ، به این واقعیت راه برده ایم که در صورتى جامعه از غنا و تجربى بشر، به روشنى ، به این واقعیت راه برده ایم که در صورتى جامعه از غنا و بهره مند عمومى سرشار خواهد گشت که پیشاپیش از عدالت سیراب گردیده باشد و مشکل کشورها در حال حاضر و در قرون و اعصار متمادى ، کمبود منابع و مواهب طبیعى بر گستره خاک نبوده ، بلکه توزیع نا عادلانه آنها بوده است .
آنچه در روایات ظهور، در این خصوص آمده است ، نشان مى دهد که خواستها و آرزوهاى مادى انسان ، در جدول توجهات آرمان شهر اسلامى ، نه تنها از یاد برده نشده ، بلکه حتى در صدر توجه و عنایت قرار گرفته است و انسانها، به دلیل داشتن چنین خواستهایى ، نه تنها مورد نکوهش قرار نگرفته اند، بلکه بر توجه خداوند در پاسخ به این خواهشها تاءکید فراوان رفته است :
پیامبر گرامى اسلام صلى الله علیه و آله و سلم مى فرماید:
((در امت من ، مهدى قیام کند....و در زمان او، مردم به چنان نعمت و برخوردارى و رفاه دست یابند که در هیچ زمانى دست نیافته باشند. (و این رفاه شامل تمامى انسانها خواهد بود چه ) نیکوکار و چه بدکار. آسمان مکرر بر آنان ببارد (کنایه از وفور مواهب طبیعى ) و زمین چیزى از روییدنیهاى خود را پنهان نسازد.))⁽¹⁵⁶⁾
در روایات دیگر سخن از کثرت مال ،⁽¹⁵⁷⁾ وفور نعمتها، بارانهاى پى در پى ، سبکبارى و رهایى از بارهاى سنگین زندگى ،⁽¹⁵⁸⁾ آسودگى از رنج طلب کردن و نیافتن ، سخنى از اداى قرض تمام مقروضین و اداى دین تمام صاحبان دین است ، سخن از بى نیازى تمام انسانهاست و سخن از بذل و بخشش امام علیه السلام بر همگان است ، به طورى که از طلب مال و بخشش دیگران بى نیاز گردند.⁽¹⁵⁹⁾ در آنجا سخن از عمران و آبادى تمامى عرصه خاک است ، به گونه اى که چون آن حضرت قیام کند، همه خرابیها را آباد کند،⁽¹⁶⁰⁾ تمامى سطح زمین را از سرسبزى و نشاط و طراوت بپوشاند،⁽¹⁶¹⁾ گنجها و معادن زمین ، همگانى مورد استخراج قرار گیرند و زمین آنچه را که در درون مخفى داشته ، براى رفاه و آسایش ‍ انسانها به دست او خواهد سپرد.⁽¹⁶²⁾
3. مدینه امن و سلام : به اعتقاد روان شناس ، از مهم ترین نیازهاى اساسى بشر که در هرم نیازهاى وى جایگاه ویژه اى دارد، نیاز به امنیت است . البته این نیاز در ابعاد مختلفى تجلى مى یابد، امنیت اخلاقى ، امنیت اقتصادى ، امنیت حقوقى ، امنیت اجتماعى و خانوادگى و....آنچه از حجم زیادى از روایات ظهور بر مى آید، نشان مى دهد که مدینه فاضله اسلامى ، شهر امن و سلام است ، آن هم امنیت در معناى واقعى و در تمامى ابعاد آن .
در روایتى از امام صادق علیه السلام در تفسیر آیه شریفه :
(( وعد الله الذین امنوامنکم ....لیستخلفنهم فى الاءرض ....ولیبدلنهم من بعد خوفهم امنا))
مى فرماید:
(( نزلت فى القائم و اصحابه .)) ⁽¹⁶³⁾
یعنى وعده خداوند، مبنى براینکه وحشت و خوف مؤ منان را به امنیت و سلام تبدیل مى کند، در زمان ظهور آن حضرت ، معنى و مصداق کامل مى یابد و انسانها در آن موعد شریف است که مى توانند با قلبى آسوده و فارغ از هرگونه دغدغه اقتصادى ، حقوقى ، اخلاقى و اجتماعى سر بر بالین آرامش بگذارند و زندگانى دنیا را دور از خطرهاى دلهره آمیز همیشگى ببینند. بنابراین ، گردنه هاى پرخطر و پرنشیبى که در زندگى هر انسان به واسطه روابط نادرست حاکم در اجتماع پدید مى آید، در آرمان شهر اسلامى جایى و جایگاهى ندارد. این نیز سعادتى است زمینى در یک شهر آرمانى و آسمانى .
4. مدینه تربیت : پیش از این یادآور شدیم که تمدن غرب ، اساس پیشرفت خویش را بر مبناى توجه به انسان پایه گذارى کرده و انسان محورى و انسان مدارى ، جزو نرم افزارهاى اساسى در پیشرفت غرب محسوب مى گردد. اما همان انسان که مقصود و غایت پیشرفت تلقى شده ، همان انسان در تمامیت وجودیش ، در این تمدن فراموش شده و بحران تمدن غرب ، در ابعاد مختلف : اخلاقى ، اجتماعى و تربیتى آن مؤ ید صریح این غفلت و ناکامى است .
انسانى که فقط از یک سو نظاره شد و تنها ابعاد مادى او، در محاسبه آمد، انسانى است کاریکاتورى و ابتر و بالطبع ، نمى توان او را در عالم خارج ، انسان نامید و مشکل غرب در همین سوء تفاهم کوچک است !
چندین قرن است که براى آسایش تن ، هر چه فرمول اقتصادى و سیاسى به یاد داشته اند و هر چه امکانات علمى و تکنیکى در اختیار داشته اند، به استخدام در آورده اند، تا شاید بتوانند آسایش این جهانى انسان را بدو باز گردانند، حال آن که او، پس از این همه تلاش ، هیچ گونه آرامشى در خود نمى یابد، جهان را تنگ و تاریک و سرد مى بیند و در آن احساس حقارت و پوچى مى کند و این جریان ، به اعتقاد منتقدین درون این نظام ، جز به نابودى انسان نمى انجامد. و این آن چیزى است که باید آن را انسان مدارى واژگونه ، یا انسانگرایى نسیانگرانه نامید. همین معنى را از زبان یکى از منتقدان فرانسوى نظام غرب بازگو مى کنیم :
((تمدن جدید که به هنگام حرکت آغازین خود مى خواست ((انسان گرا)) باشد و به انسان آنچنان اصالتى داد که آغاز و انجام همه چیزش ‍ کرد، اکنون به ماجرائى این چنین شگفت دچار شده است . در روزگار ما، تار پود مفهوم انسان از هم گسسته است ... به هر حال ، تمدنى که خود را ((انسانگرا)) مى نامید، نظامى از آب در آمده است که آدمى را تحقیر مى کند و مى فریبد و سرانجام نابودش مى سازد.
تحقیر آدمى درین معنى و از این راه است که تمدن مذکور، انسان را به دستگاهى مرکب از یک سلسله وظایف کمى و مادى و به ماشینى منحصرا تولید کننده و مصرف کننده تبدیل مى نماید⁽¹⁶⁴⁾ ))
اما در آرمان شهر اسلامى ، همان گونه که ترسیم کردیم ، فقط سخن از آسایش تن نیست . فقط سخن از وفور ثروت و رفاه مادى نیست ، در تصویر مهندسان این مدینه ، انسان فقط تن نیست ، بلکه موجودى است داراى ابعاد مختلف که تکامل و رشد او، در گرو رشد متوازن تمامى آن ابعاد است و آن بهشت زمینى تحقق نمى یابد مگر آن که بارقه اى از آسمان نیز در آن حلول کند. تربیت و پرورش روح انسانها و توجه به اختلال و فضائل روحى ، که از اساسى ترین برنامه هاى ظهور است ، در همین راستا معنى مى یابد. مدینه فاضله ، در عین حالى که شهر عدالت است ، شهر رفاه است و شهر امنیت . در عین حالى که شهر تربیت است ، شهر سجایا و فضایل انسانى است . در آن محیط، انسانهاى صالح تربیت مى یابند تا جامعه اى آرمانى و صالح بنا سازند. در آن جا، در کنار دست یابى انسانها به غناى مالى ، از غناى قلبى و روحى بهره مند مى گردند⁽¹⁶⁵⁾ و در کنار اتمام نعمت و وفور ثروت ، به کمال اخلاق و فضیلتهاى انسانى راه مى یابند.⁽¹⁶⁶⁾ کینه هاى اخلاقى از قلبها ریش کن مى گردد⁽¹⁶⁷⁾ واو، مى آید تا همان طور که جهان را لبریز از عدالت مى سازد، از دانایى و فرزانگى نیز سیراب سازد. نیروهاى عقلانى توده ها را تمرکز بخشد و خردها و دریافتهاى آنان را به کمال رساند.⁽¹⁶⁹⁾ علوم و دانشهایى که در طول اعصار و قرون در پشت پرده ها، مکنون مانده ، پراکنده سازد و مرزهاى دانایى و یادگیرى را تا سراپرده منازل و تا اعماق وجود تک تک انسانها، اعم از زن و مرد گسترش بخشد.⁽¹⁷⁰⁾
6.مدینه مستضعفان : از ویژگیهاى بسیار مهم در عصر ظهور، جابجایى قدرت و تغییر در ساختار آن است . حکومت در مدینه فاضله بدست توده هاى محروم و مستضعف جامعه است . آنان که پیش از ظهور بار سنگین فقر و بیچارگى و نامردمى را تحمل کرده اند و اکنون در راستاى اجراى عدالت باید به حق مسلم خویش در وراثت و پیشوایى زمین دست یابند ⁽¹⁷¹⁾ .
بدین سان ، بهشت زمینى در عالم خارج واقعیت مى یابد. با سیراب شدن زمین از عدالت ، با برخوردارى همگان از رفاه و آسایش و امنیت ، با اتساع وجودى انسان و بازیابى تمامى ابعاد وجودى وى در ظرف تربیت و پرورش ، با گسترش علم و فرزانگى ، با مشارکت توده هاى محروم در امر تصمیم گیرى و تغییر ساختار سیاسى جامعه و با...
آنچه گذشت ، برجسته ترین ویژگیهاى مدینه موعود در عصر ظهور است که مى توان در فرصتهاى بلندتر بر شمار عناوین اصلى و یا زیر مجموعه هاى آنها افزود، لیکن در این مجال ، به همین مختصر بسنده مى کنیم .